उद्घाटनको १० महिना बित्दा पनि चलेन बथनाहा–विराटनगर कार्गो रेल
विराटनगर । भारतको सीमावर्ती बथनाहा रेलवे स्टेसनदेखि विराटनगरको आइसिपीस्थित रेलवे स्टेसनसम्म आउने गरी १० महिनाअघि उद्घाटन गरिएको कार्गो रेल अझै सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । नेपालतर्फको रेलवे स्टेसनले प्रतिटन दुई सय रुपैयाँसम्म बढी शुल्क लिएको भन्दै व्यवसायीले भारतीय रेलवे स्टेसन नै प्रयोग गर्दा अन्तरदेशीय कार्गो रेल सञ्चालनमा आउन नसकेको हो ।
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले १८ जेठ ०८० मा संयुक्त रूपमा कार्गो रेल उद्घाटन गरेका थिए । तर, नेपालका सरकारी निकायले महँगो शुल्क असुल गर्दा विराटनगरको आइसिपी यार्डसम्म कार्गो रेल सञ्चालन हुन नसकेको एक अध्ययनले देखाएको हो । उद्योग संगठन मोरङले गरेको अध्ययनले भारतीय रेलवे स्टेसनको तुलनामा नेपालको रेलवे स्टेसन प्रयोग गर्दा प्रतिटन ६४ देखि दुई सय रुपैयाँसम्म महँगो पर्ने पाइएको छ । विराटनगरको आइसिपीमा रहेको रेलवे स्टेसनको प्रयोग लागत महँगो भएपछि विराटनगरका उद्योगी–व्यवसायीले जोगबनी र बथनाहा रेलवे स्टेसनबाटै कार्गो ल्याइरहेको अध्ययनले आँैल्याएको हो ।
कार्गाे रेल उद्घाटनका दिन आरती स्ट्रिप्सले औद्योगिक कच्चा पदार्थ एचआर सिट नेपालतर्फको रेलवे स्टेसनसम्म ल्याएको थियो । त्यसपछि उक्त रेलवे स्टेसनमा कुनै पनि कार्गो रेल आउन नसकेको अध्ययनमा उल्लेख छ । विराटनगरमा मुख्यतः कार्गो रेल ल्याउनेमा फलाममा आधारित उद्योग नै पर्छन् । तर, फलाममा आधारित सबै उद्योगले कार्गो रेलका लागि भारतीय रेलवे स्टेसन नै अपनाइरहेका छन् । पशुपति आइरन, स्वस्तिक रोलिङ मिल्स, हुलास वायर, प्रिमियर स्टिल, प्रिमियर वायर, पायनियर वायरलगायत फलामे उद्योगले आयात गर्ने एचआर सिट, स्पन्ज आइरन र एमएस वायर रडजस्ता औद्योगिक कच्चा पदार्थ ती उद्योगले भारतीय रेलवे स्टेसनबाटै ल्याइरहेका छन् ।
लोड–अनलोडदेखि पार्किङ शुल्कसमेत महँगो
संगठनले नेपाल र भारततर्फका रेलवे स्टेसन प्रयोग गरेर स्पन्ज आइरन, एमएस वायर रड र एचआर सिटको आयात गर्दा कार्गो ह्यान्डलिङ र ढुवानीमा कति खर्च लाग्छ भनेर तुलनात्मक अध्ययन गरेको थियो । अध्ययनले नेपालतर्फबाट मालवस्तु आयात गर्दा भारतीय रेलवे स्टेसनका तुलनामा प्रतिटन ६४ देखि दुई सय रुपैयाँसम्म महँगो पर्ने देखाएको हो ।
‘भारतीय रेलवे स्टेसनबाट स्पन्ज आइरन ल्याउँदा कार्गोको लोडिङ–अनलोडिङ चार्ज र २५ किलोमिटरसम्मको ढुवानीदर प्रतिटन ६ सय ६४ रुपैयाँ छ । त्यस्तै, पार्किङ शुल्क ३२ रुपैयाँ तोकिएको छ । यसरी एक टन स्पन्ज आइरन भारतीय रेलवे स्टेसन ल्याएर कारखानासम्म पुर्याउँदा ६ सय ९६ रुपैयाँको खर्च छ,’ अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ, ‘यही स्पन्ज आइरन विराटनगरको आइसिपीस्थित रेलवे यार्डबाट ल्याउँदा प्रतिटनको लोडिङ–अनलोडिङ चार्ज चार सय र २५ किलोमिटरसम्मको ढुवानीखर्च प्रतिटन तीन सय ६० रुपैयाँ गरी सात सय ६० रुपैयाँ तिर्नुपर्छ ।’ यसरी भारतीय रेलवे स्टेसनबाट स्पन्ज आइरन ल्याउँदा प्रतिटन ६ सय ९६ र नेपालतर्फको रेलवे स्टेसन यार्डबाट ल्याउँदा सात सय ६० रुपैयाँको दररेट हुँदा प्रतिटन ६४ को फरक देखिन्छ । भारतीयबाट ल्याउँदा नेपालतर्फका तुलनामा प्रतिटन ६४ रुपैयाँ सस्तो पर्छ । एक र्याकमा कम्तीमा २५ सय टन स्पन्ज आइरन आउँछ । २५ सय टनको हिसाब गर्दा एक लाख ६० हजार रुपैयाँ सस्तो पर्ने देखिन्छ ।
त्यस्तै, जिआई वायर, गेभियन बक्सलगायत सामग्रीको मुख्य कच्चा पदार्थ एमएस वायर रड भारतीय यार्डबाट ल्याउँदा नेपालतर्फको यार्डका तुलनामा प्रतिमेट्रिकटन एक सय ६८ रुपैयाँ सस्तो पर्ने देखिन्छ । एक रेलवे र्याकमा कम्तीमा २६ सय टन एमएस वायर रड आउँछ । भारतीय यार्डबाट ल्याउँदा प्रतिटन एक सय ६८ का हिसाबले एक र्याक एमएस वायर रडमा चार लाख ३६ हजार आठ सय रुपैयाँ सस्तो पर्छ । त्यसैले नेपालतर्फको यार्डबाट आयात हुन नसकेको अध्ययनमा उल्लेख छ ।
फलामे सामग्रीको अर्को कच्चा पदार्थ एचआर सिट एनसिवाईबाट ल्याउँदा त अझ महँगो पर्ने देखिएको अध्ययनले औँल्याएको छ । एचआर सिटबाट सिआर सिट बनाइन्छ । सिआर सिट स्क्वायर पाइप, एंगल, च्यानल आदि उत्पादनको मुख्य कच्चा पदार्थ हो । यही एचआर सिट भारतीय रेलवे यार्डबाट ल्याउँदा प्रतिटनको लोडिङ–अनलोडिङसहित २५ किमिसम्मको ढुवानी चार सय १६ र पार्किङ चार्ज ३२ गरेर चार सय ४८ रुपैयाँको खर्च छ ।
जबकि, नेपालतर्फको यार्डबाट ल्याउँदा लोडिङ–अनलोडिङको चार सय र २५ किमिसम्मको ढुवानीको दुई सय २० गरी प्रतिटन ६ सय २० रुपैयाँ निर्धारण गरिएको छ । यसरी नेपालतर्फको यार्डबाट एचआर सिट ल्याउँदा प्रतिटन एक सय ७२ रुपैयाँ महँगो पर्छ । एक र्याकमा २५ सयदेखि तीन हजार टनसम्म एचआर सिट आउँछ । भारतीय यार्डबाट न्यूनतम २५ सय टन ल्याउँदा नेपालतर्फको यार्डको तुलनामा चार लाख ३० हजार रुपैयाँ सस्तो पर्छ ।
नेपालतर्फको रेलवे यार्डमा कार्गो रेल ल्याएर मालवस्तुको ह्यान्डलिङ र ढुवानी गर्ने कार्यको शुल्क तथा दररेट नेपाल इन्टरमोडल यातायात विकास कम्पनीले निर्धारण गरेको हो । सरकारले यही समितिलाई आइसिपीको व्यवस्थापकीय पक्षको जिम्मा दिएको छ । इन्टरमोडलले निजी क्षेत्रको ट्रान्स नेपाल फ्रेट सर्भिसेज नामको कम्पनीलाई कार्गो व्यवस्थापनका लागि ठेक्का लगाएको छ ।
उद्योग संगठन मोरङका अध्यक्ष राकेश सुरानाले इन्टरमोडलले शुल्क निर्धारण गरेपछि नेपालतर्फ कार्गो रेल नआई भारततर्फकै यार्डमा आएको बताए । इन्टरमोडल कार्गो ह्यान्डलिङ र ढुवानीको शुल्क निर्धारण गरेर हालसम्म चुपचाप बसिरहेको उनले औँल्याए । ‘शुल्क निर्धारण भएको नौ महिना बितिसकेको छ, अहिलेसम्म एनसिवाईमा कार्गो रेल आएको छैन,’ उनले भने, ‘कार्गो रेल किन आएन, समस्या कहाँ छ र कहाँ सुधार गर्नुपर्छ ? भनेर अहिलेसम्म इन्टरमोडलले खोजी गरेको अनुभव हामीले गरेका छैनौँ ।’ इन्टरमोडलले असारमा निर्धारित शुल्कलाई तत्काल पुनरावलोकन गरेर व्यवसायमैत्री बनाउँदै संशोधन गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।
आयातमा विराटनगर भन्सारको ११ प्रतिशत हिस्सा छ । चालू आवको आठ महिनामा १० खर्ब ३० अर्बको आयात हुँदा त्यहाँबाट मात्रै एक खर्ब १२ अर्बको आयात भएको देखिन्छ । निर्याततर्फ भने यस भन्सारको हिस्सा १९.४६ प्रतिशत छ । फागुनसम्म एक खर्ब ६१ करोड रुपैयाँको निर्यात हुदाँ त्यहाँबाट मात्रै १९ अर्ब ५८ करोडको निर्यात भएको छ ।
