साउन ३२, २०७७

अन्तरराष्ट्रिय रम दिवस २०२० ː केवल मदिरा मात्रै हैन रम, औषधिले जसरी गर्छ काम |

काठमाडौं । आज अन्तरराष्ट्रिय रम दिवस ! रम पारखीहरुका लागि खुसिको दिन । यसै अवसर पारेर यसका बिभिन्न आयाम र इतिहासका बारेमा जानकारी दिन गई रहेका छौ ।

तपाइले सधै सन्नु भएको होला मदिरा सेवन स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ भनेर । रम पिउनुको फाइदा सुनेर तपाइले यो कुरा पत्याउनु हुन्न । रम केवल मदिरा मात्र नभएर यसले औषधिकोरुपमा पनि काम गर्छ । त्यसैले आज हामी रम पिउनुको फाइदा भन्न गइरहेका छौ । तर रम लाई लिएर यति मात्रै पुरै साँचो होइन । सत्य त के हो भने रमको प्रयोग धेरै औषधिहरुमा पनि गरिन्छ । आज हामी चिकित्सकिय हिसाबले रमबाट हुने फाइदाका बारेमा जानकारी दिन गइरहेका छौं ।

रम के हो ?

ऊखुको रसबाट रम बनाइन्छ । यो एक क्यारीबियाई अल्कोहल हो । रम एक ग्लूटेन–फ्री अल्कोहल हो । यसको स्वाद मिठो हुनुका साथै केहि तितो पनि हुन्छ । यो पुरानो हुँदै गयो भने हल्का खैरो र कालो रङको हुन्छ ।

दुखाइबाट छुटकारा

रमको सेवनबाट जोर्नीको दुखाइबाट आराम मिल्छ । रमले शरीर र जोर्नीको दुखाई कम गर्न धेरै सहयोग पुर्याउछ ।

जाडोमा लाभदायक

यदि तपाई लाई चिसोको कारणले रुघाखोकी लागेको छ ? यदि छ भने तपाईले राती सुत्नुभन्दा पहिले मन तातो पानीमा रम मिसाएर पिउन सक्नु हुन्छ । बिहानसम्ममा तपाइको रुघाखोकी धेरै कम भैसकेको हुनेछ ।

शरीरमा न्यानोपन ल्याउँछ

रमको प्रभावले शरीर लाई न्यानो बनाउँछ । त्यसैले रम पिउनाले शरीर तातो हुन्छ । यदि कुनै मानिस लाई धेरै चिसो महशुस भएको छ भने त्यस्तो मानिस लाई रम दिन सक्नु हुन्छ । जाडो समयमा मौसमको तापक्रम लाई सन्तुलनमा बनाई राख्न रम पिउनु लाभदायक हुन्छ ।

मिठो निद्रा लाग्छ

रममा केहि यस्तो तत्व पाइन्छ, जसका कारण रम पिउनाले निद राम्रोसँग लाग्छ । रम पिए पछि तपाई लाई गहिरो निद लाग्छ । बिहान उठे पछि तपाइले ताजा महसुस गर्नु हुनेछ ।

मुटुका लागि उत्तम

तपाई थाहा नहुन सक्छ की वाइन जस्तै रम पनि स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ । यसले तपाइको नसामा रगतको रुकावट (ब्लकेज) को समस्या लाई हटाउँछ । यसको मतलव तपाई लाई ‘हार्ट अट्याक’ को समस्याबाट टाढा राख्छ । यसका साथै यसले तपाईको शरीरमा उच्च घनत्वको लिपो प्रोटीन ९ज्म्ी० लाई बढाउँछ, जुन तपाईको मुटु लाई स्वास्थ्य राख्नका लागि आवस्यक हुन्छ ।

यस्तो छ रमको इतिहास

हाल आकर्षक बोतल र रङमा बजारमा पाइने ह्वीस्की र रम हुन् वा भोड्का होस्, ती सबै अल्कोहल बनेपछि मात्र बन्न सकेका हुन् । विश्वमा अल्कोहलको प्रारम्भिक इतिहास ईशाको दोस्रो शताब्दीतिरबाट शुरु भएको मानिन्छ । तत्कालीन मेसोपोटेमिया (हालको इराक)का बेबोलियनहरुले दोस्रो शताब्दीतिर पिउनयोग्य बान्सादार स्प्रिट बनाएका थिए । छैटौँ र सातौँ शताब्दीको बीचमा मदिरा बनाउने तरिका स्कटल्याण्ड र आयरल्याण्डमा भित्रियो । सो समयमा मदिरा औषधिको रुपमा प्रयोग गरिन्थ्यो । पक्षघात, पेटको दुखाइजस्ता रोगको निदानका लागि यसको प्रयोग गर्न गरिन्थ्यो । सो समयमा धेरै मात्रामा जौबाट बनेको बियर प्रयोग हुन्थ्यो । सन् १४९४ मा माल्ट जोन कोरले व्यापारका लागि १ हजार ५ सय बोतल मदिरा उत्पादन गरी व्यापार गरेका थिए । त्यसपछि अमेरिकामा भएको क्रान्तिको समयमा धेरै मात्रामा अल्कोहल प्रयोग भएको थियो । सन् १७९४ मा स्कटिस र आइरिस किसानहरुले तत्कालीन शासक अलेकजेन्डर हमिल्टोनद्वारा मदिरामा लगाइएको करको विरुद्धमा आन्दोलन गरेका थिए । सो समयसम्म आइपुग्दा मदिरा लोकप्रिय बनिसकेको थियो, जुन हालसम्म कायम छ । १६ शताब्दीभन्दा अघि माकार्पोलोले ऊखुबाट बन्ने रमको बारेमा लेख लेखेका थिए । १७ औँ शताब्दीसम्म रम डिस्टीलरीबाट बन्दैनथ्यो । त्यसअघि यसलाई ब्रम भन्ने गन्थ्यिो । शुरुमा यो ऊखुबाट बनेको हुनाले मानिसलाई चाख्नका लागि भए पनि योग्य भइसकेको थियो । विश्वमा बढ्दो औद्योगीकरण र विश्वव्यापीकरणको प्रभावले मदिरा विश्वभर फैलियो ।

जीवनशैलीको अभिन्न अङ्ग बन्दै छ मदिरा

नेपाली संस्कृतिमा आएको परिवर्तनसँगै मदिरा आधुनिक जीवनशैलीको अभिन्न अङ्ग बन्न थालेको छ । सर्वत्र आधुनिकीकरणको प्रभाव बढ्दै जाँदा नेपालीमाझ ‘बार कल्चर’ मौलाउँदै गएको छ । घरयासी जमघट, विवाहको पार्टी, पिकनिक, व्यवसायीक भेटघाटलगायतमा मदिरा नभए खल्लो मान्न थालिएको छ । आधुनिक जीवन शैली र बढ्दो शहरीकरणका कारण पनि मदिराप्रतिको आकर्षण बढेको हो । सामान्यतया अन्य समयको तुलनामा विवाह एवम् चाडबाडमा मदिरा उद्योगीहरू व्यस्त हुने गरेका छन् ।

वाइट जिन, भोड्का, वाइट रम, डार्क रमजस्ता शब्दावली नेपालीमाझ परिचित भइसकेका छन् । पहिले मदिरा सेवन गर्दा कसैले देख्छ कि भनेर धक मान्नुपर्ने अवस्था थियो । अब त्यस्तो बन्देज खुकुलो भइसकेको छ । पार्टीमा सहभागीहरूको हातमा विभिन्न ब्राण्डका मदिराको ग्लास देख्नु सामान्य भएको छ । नेपालका केही जातिहरूको परम्परामा त मदिराको प्रयोगलाई अनिवार्य नै बनाइएको छ । सोहीकारण पनि नेपालमा मदिरापारखीहरू हरेक वर्ष बढिरहेका छन् ।

मदिरा सेवन गर्ने शैलीमा आएको उपभोक्ताको परिवर्तनले व्यवसायीहरूलाई विभिन्न ब्राण्ड, प्रकारका मदिरा उत्पादन गर्न प्रेरित गरेको छ । हाल नेपालमा २५, ४०, ५० र ७० डिग्री यूपी (अण्डरप्रूफ)मा मदिरा उत्पादन हुने गरेको व्यवसायीहरू बताउँछन् । उनीहरूका अनुसार मुख्यगरी मध्यमवर्गका उपभोक्ताले ४० डिग्री यूपीको मदिरा बढि रुचाउन थालेका छन् । ४० डिग्री यूपीको मदिरामा अल्कोहलको मात्रा ३४ दशमलव ५३ प्रतिशत मात्रै हुन्छ । केही वर्ष यतादेखि ४० डिग्री यूपी मदिराको विक्री १५ देखि २० प्रतिशतसम्म बढेको व्यवसायीको अनुमान छ ।

स्वदेशी मदिरा उद्योगले विश्वबजारमा उपलब्ध सबै प्रविधि अवलम्बन गरेका छन् । धेरैजसो मदिरा उद्योगले उखुको खुदोबाट आवश्यक मुख्य कच्चापदार्थ स्प्रिट बनाइरहेका छन् । यूपीले मदिरामा हुने अल्कोहलको मात्रा निर्धारण गर्छ । मदिराको गुणस्तर निर्धारणमा भने यसको खासै भूमिका हुुँदैन । नेपालमा अल्कोहलको मात्रालाई यूपीमा नापिन्छ, तर विदेशमा भने अल्कोहलको मात्रा भोल्युम बाई भोल्युममा नाप्ने गरिन्छ । त्यस्तो मदिरा एलपी (लण्डनप्रुफ)मा नाप्ने गरिएको छ । यूपी बढ्दै जाँदा मदिरामा अल्कोहलको मात्रा घट्दै जाने र मूल्य पनि घट्ने गर्छ । नेपालमा मदिरा तीनओटा साइजको प्याकमा विक्री गरिन्छ ।

मदिरा सेवनको प्रभाव

विशेषगरी जाडोको समयमा ह्विस्की, रम, भोड्का जस्ता मदिराको प्रयोग बढी हुने गर्छ । यस्ता मदिराले शरीरलाई न्यानो राख्न निकै मद्दत पुर्याउँछ । दिनभरको कामको भार, थकाइ र जाडोबाट थोरै भए पनि आराम पाउन मानिसले यस्ता मदिराको प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ । मदिरा सेवन गर्न रुचि राख्नेहरू बढेकाले जाडोको समयमा बजारमा यस प्रकारका मदिराको खपत धेरै हुन थालेको एक व्यापारीले बताए ।

जाडोमा मदिरा सेवन गर्नु उचित मानिए तापनि यसको बढी प्रयोगले भने शरीरमा निकै समस्या निम्त्याउँछ । मदिरालाई औषधिको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसरी सेवन गर्दा कुनै प्रकारको हानि, नेक्सानी पुर्याउँदैन । पक्षघात, पेटको दुखाइ, थकान घटाउनजस्ता रोगको निदानका लागि मदिराको सेवन गर्न सकिन्छ । थोरै मात्रामा मदिरा सेवन गर्नु औषधि मानिन्छ भने धेरै प्रयोग गर्दा यो हानिकारक बन्न सक्छ । बाहिरी तापमानलाई ध्यानमा राख्दै थोरै मात्रामा मदिरा सेवन गर्नाले यसले शरीरलाई हानि नपुर्याउने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

चिकित्सकका अनुसार दैनिक ६० मिली भोड्का, ह्विस्की पिउनु स्वास्थ्यका लागि राम्रो मान्निछ । त्यस्तै, १ बोतल बियर वा २ सय ५० मिली वाइनको सेवन पनि स्वास्थ्यका लागि उचित मानिन्छ । ठीक मात्रामा पिएको मदिराले मुटुमा सकारात्मक असर पर्ने चिकित्सकहरूको सुझाव छ । मदिराको सही सेवनले रक्तचाप असन्तुलन, हृदयाघात र एञ्जाइना आदि समस्या न्यून पार्न सघाउ पुग्ने बताइन्छ । तर, यद्यपि, मदिराको बढी सेवनले भने मुटु, फोक्सोलगायत अङ्गमा हानि पुग्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् । मदिराको बढी प्रयोगले रक्तचाप बढ्ने, प्यारालाइसिस, मुटु सुनिने, मुटुको धड्कनमा गडबडी र हृदयाघातसमेत हुन सक्छ । साथै, यसको बढी सेवनले आन्द्राको क्यान्सर हुने खतरा पनि उत्तिकै रहेको चिकित्सकको भनाइ छ ।

नेपालमा हाल गोरखा ब्रुअरी, हिमालयन डिष्टिलरी, त्रिशक्ति डिष्टिलरी, माउट एभरेष्ट बु्रअरी, युनाइटेड स्प्रिट नेपाललगायत मदिरा उत्पादन गर्ने ठूला तथा साना करीब ५० ओटा स्वदेशी उद्योग छन् । तर, यी सबै स्वदेशी उद्योगले ४० डिग्री यूपीको मात्रै मदिरा उत्पादन गर्दैनन् । यिनीहरूले अन्य ५०, ७० डिग्री यूपीको पनि मदिरा उत्पादन गर्छन् । त्यस्तै, अष्ट्रेलिया, फ्रान्स, दक्षिण अफ्रिका, स्पेन, इरान, श्रीलङ्का, अमेरिका, बेलायत, जापान, साउदी अरबलगायत देशबाट पनि मदिराको आयात हुन्छ ।

ककटेल र पिउने तरीका

अल्कोहलको केही मात्रा भएको कुनै पनि पेय पदार्थको मिश्रणलाई ककटेल भनिन्छ । वास्तवमा ह्विस्की र सोडा मिलाउनु पनि ककटेल नै हो । तर पनि धेरै मानिसहरू यसलाई सादा पेय पदार्थ अर्थात् स्टे«ट ड्रिङ्कको रूपमा लिन्छन् । अन्य कुनै पनि कुरासँग नमिसाईकन पिइने पेय पदार्थलाई सादा पेय अर्थात् निट ड्रिङ्क भनिन्छ । ककटेल बनाउँदा विभिन्न पेय पदार्थको मिश्रण गरिन्छ । मिश्रण बनाउने तरीका र मिश्रणमा प्रयोग हुने पेय पदार्थहरूको आधारमा ककटेललाई विभिन्न किसिममा विभाजन गर्न सकिन्छ ।

ककटेलका प्रकार

मिश्रणमा प्रयोग हुने पेय पदार्थका आधारमा

अमिलो (ह्विस्की सावर)
फिँजयुक्त (जिन फिज)
स्लिङ्ग्स (सिङ्गापुर स्लिङ)
कलिन्स (टम कलिन्स)
फ्लिप्स (शेरी फ्लिप्स)
कोलाडा (पिना कोलाडा)

मिश्रण बनाउने तरीकाको आधारमा

काइपिरोस्का एण्ड मोजिटो (मिश्रित पेय)

मार्टिनी एण्ड कस्मोपोलिटन (चम्चाले चलाएर बनाउने मिश्रित पेय)
मार्गारिटा एण्ड डाइक्विरी (मिश्रणलाई बेस्सरी हल्लाएर तयार पारिने पेय)
ब्लडी मेरी
प्लाण्टर्स पञ्च
स्क्र्युड्राइभर
बी–५२

एकै घुट्कोमा पिएर सिध्याउन सक्नेसम्मको (अन्दाजी ६० मिली) मात्रामा पनि ककटेल बनाउन सकिन्छ । यस्तो थोरै मात्राको ककटेललाई सानो सट ग्लासमा राखेर दिइन्छ । यसलाई सट्स भनिन्छ ।

ककटेल विशेष अवसरहरूमा मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ने छैन । मन लागेको जुनसुकै बेला पनि ककटेल बनाएर पिउन सकिन्छ । तर पनि स्वाद, अल्कोहलको मात्रा, विशेष समय तथा अवसर मिलाएर पिउने गरेमा ककटेलको मज्जा नै बेग्लै हुन्छ ।

स्वादका पारखीहरूका लागि ककटेल विभिन्न स्वादमा बनाउन सकिन्छ । जस्तै– फलफूलको स्वादमा, फिँजयुक्त, अमिलो, गुलियो, रसिलो र क्रिमको स्वादमा पनि ककटेल बनाउन सकिन्छ । त्यस्तै, अल्कोहलको मात्राको आधारमा पनि थरीथरीको ककटेल बनाउन सकिन्छ । उदाहरणका लागि ककटेल बनाउँदा विभिन्न मात्रामा जिन, रम, ह्विस्की, तकिला, वाइन, ब्राण्डी, लिकर आदि मिलाउन सकिन्छ । ककटेल बनाउँदा पिउने समयका आधारमा पनि मिश्रणहरूलाई फरक–फरक मात्रामा मिसाउने गरिन्छ । दिउँसो पिउनका लागि ककटेल बनाउदा फिँज आउने गरी बनाइन्छ र अलकोहलको मात्रा पनि थोरै मात्र मिसाइन्छ । बेलिनी, मिमोसा, साङ्ग्रिया, स्क्र्युड्राइभर, फज्जी नाभेल र मोजिटो दिउँसोको समयमा पिउन बनाइने ककटेलहरू हुन् ।

साँझ वा बेलुकातिर पिउनका लागि बनाइने ककटेलमा स्वाद अलि कडा हुनुका साथै अल्कोहलको मात्रा पनि बढी नै हुने गर्छ । माइटाइ, ब्लडी मेरी, काइपिरोस्का, ब्ल्याक रसियन र मार्टिनिज कामीकाजी, सेक्स अन द बीच आदि पार्टीमा प्रयोग हुने ककटेलहरू हुुन् ।

महिला र पुरुषले पिउने ककटेल फरक हुन्छ ?

ककटेल बनाउँदा महिला र पुरुषका लागि भनेर छुट्टाछुट्टै किसिमको बनाइँदैन । तर पनि व्यवहारमा हेर्दा धेरैजसो महिलाहरूले भोड्का र वाइनको ककटेल रुचाएको पाइन्छ भने पुरुषहरूले चाहिँ ह्विस्की र डार्क रमको ककटेल बढी मन पराउँछन् । पुरुषहरूले मन पराएको ककटेलहरूमा ह्विस्की सावर्स, मनहाटन्स आदि छन् भने महिलाहरूले मन पराएको ककटेलहरूमा किर रोयल, कस्मोपोलिटन्स, बेलिनी, काइपिरोस्का, मोजिटो, सेक्स अन द बीच, फ्रुट मार्गेरिटाज र फ्रट्स डाइकिरी पर्छन् ।

कस्तो अल्कोहल मिसाउने ? कसरी पिउने ?

ककटेल बनाउँदा मिसाइने प्रमुख अल्कोहल रम, जिन, भोड्का, ब्राण्डी, ह्विस्की र लिकर्स नै हुन् । यी अल्कोहलबाहेक विभिन्न देशहरूमा पाइने विशेष प्रकारका अल्कोहल पनि ककटेल बनाउँदा प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ । ब्राजिलको काकाचा, फ्रान्सको मार्क, इटालीको ग्राप्पा, मेक्सिकोको तकिला र मेज्कल, स्क्याण्डिनेभियन मुलुकहरूको अक्वाभिट, चिली र पेरुको पिस्को, ग्रीसको ओउजो, भारतको गोवामा पाइने फेनी, दार्जिलिङमा पाइने गुराँसको रक्सीलाई पनि ककटेल बनाउँदा अल्कोहलका रूपमा प्रयोग गरिँदै आएको पाइन्छ । यी विभिन्न किसिमका अल्कोहल छुट्टाछुट्टै किसिमका पदार्थ प्रयोग गरेर अलग–अलग तरीकाबाट बनाइएको हुन्छ । त्यसैले, कुनै पनि दुई अल्कोहल समान किसिमका हुँदैनन् । उदाहरणका लागि छुट्टाछुट्टै ब्राण्डका सेतो रम एकै किसिमका हुँदैनन् । यस आधारमा तिनीहरूको मूल्य पनि फरक नै हुन्छ । हरेक अल्कोहलको आ–आफ्नै स्वाद र गन्ध हुन्छ । त्यसकारण, आफ्नो रुची अनुसार यी अल्कोहल सादा रूपमा वा सोडा, पानी, बरफ, एरेटेड वाटर र फलफूलको रस आदिसँग मिसाएर पिउन सकिन्छ ।